Dominacja
Wiecznie żywa i niestety stale powielana, także przez osoby zawodowo zajmujące się pracą z psami – teoria dominacji. Skąd się w ogóle wzięła? Dlaczego jest szkodliwa w skutkach? I dlaczego nie ma nic wspólnego ze stanem faktycznym?
Zacznijmy konkretem: Teoria jakoby psy dążyły do ustalania hierarchii w grupie poprzez zdobywanie przemocą pozycji “alfy” zainspirowana została obserwacjami wilków. Grupy wilków nie mają samców ani samic alfa – teoria ta została oparta na nieporozumieniu.
Zaczęło się w latach 40 ubiegłego wieku. Badacz wilków – Rudolf Schenkel badający zachowania wilków w zoo w Szwajcarii opisał w 1947 roku strukturę grupy i mowę ciała tych zwierząt, które oparł na obserwacji losowo dobranej grupy umieszczonej na przestrzeni 20x10m. (Schenkel’s Classic Wolf Behavior Study) Zauważył on, że najsilniejsza samica wraz z najsilniejszym samcem stworzyli monogamiczną parę, tzw “alfa” i rywalizowali z pozostałymi osobnikami o zasoby. Schenkel zaznaczył, że możliwe, że w środowisku naturalnym grupa składa się z rodziców oraz ich szczeniąt, a także, że przestrzeń jest nienaturalnie mała, jednak nikt nie przywiązał większej uwagi do tej wzmianki.
Zainspirowany doniesieniami R.Schenkela badacz wilków – David Mech napisał “The Wolf: Ecology and Behavior of an Endangered Species”, która została wydana w 1970 roku i mimo wielu próśb autora o wycofanie jej (po przeanalizowaniu nowszych odkryć), jest drukowana do dnia dzisiejszego. Tłumaczenia Davida Mech’a: Alpha Wolf.
Po opublikowaniu pracy Davida Mecha termin zwierząt alfa, mocno zakorzenił się nie tylko w środowisku badaczy wilków, ale przeniósł się także na inne gatunki, m.in. do świata treningu psów.
W treningu psów teoria dominacji zainspirowała wielu trenerów do stosowania kar fizycznych, nie tylko w obliczu “złych zachowań” (patrz: niepożądanych przez człowieka), ale także w celu ustalenia hierarchii – zademonstrowaniu psu, kto jest w danej grupie szefem czyli “alfą”. “Alfa” miał zdobywać swoją pozycję w dużej mierze poprzez zachowania agresywne, pojawiły się m.in. takie metody jak “alpha roll”, czyli łapanie psa za skórę na karku i przewracanie na ziemię brzuchem do góry. A także zalecenia takie jak jedzenie przed psem, zakaz wchodzenia na meble czy zabawy w przeciąganie. Propagatorami tych metod stali się m.in. John Fisher ( który z czasem wycofał się z tej błędnej teorii i pracował zgodnie z aktualną wiedzą propagując zdecydowanie logiczniejsze metody), a także Cezar Milan, który niestety nadal robi show propagując metody niewiele mające wspólnego z aktualną wiedzą o zachowaniach psów.
Metody treningowe, które zakładają stosowanie przemocy są często przyczyną pogryzień ludzi przez psy.
A więc jak rzeczywiście wyglądają relacje w wilczych grupach?
Wolnożyjące wilki tworzą grupy rodzinne, w których decydującymi osobnikami (określanymi w teorii dominacji “alfa”) są rodzice. Monogamiczna para (połączona do czasu śmierci jednego z nich), która wydała na świat resztę zwierząt w grupie. Określanie ich mianem “alfa” jest tak samo mało sensowne jak określanie ludzkich rodziców “alfami”. Pozostałe wilki przebywające z rodzicami to ich szczenięta. Czasem pozostają one z rodzicami nawet przez 3 lata, nim będą gotowe odłączyć się i stworzyć własne grupy. W międzyczasie rodzą się kolejne mioty, a więc wilcza rodzina składa się z pary rodzicielskiej i szczeniąt z nawet paru lat. Nie obserwuje się w tych grupach agresji między jej członkami, wilki nie walczą między sobą o zasoby, nie konkurują o pozycję. Grupy rodzinne wilków są terytorialne, zajmują spore przestrzenie. Rodzice wspólnie odchowują młode, m.in. dokarmiają je po okresie ssania poprzez regurgitacje – zwracanie połkniętego pokarmu.
A co z psami?
Sytuacja wolnożyjących psów wygląda inaczej. Przede wszystkim nie są wilkami – są odrębnym gatunkiem, którego zachowania znacząco się różnią. Nie łączą się one w monogamiczne pary, są raczej promiskuitywne (ich kontakty seksualne są przypadkowe). Kopulują wielokrotnie przez cały rok, a miot szczeniąt może mieć tylu ojców ile jest młodych.
Psy nie mają korzyści z tworzenia więzi partnerskich, nie mają też wyznaczonych terytoriów na których polują. Nie mają korzyści z opieki nad potomstwem, które równie dobrze może nie być ich. Ani pies, ani suka nie uzupełniają diety szczeniąt po okresie ssania. Młode mogą być karmione do 10tyg, choć zazwyczaj karmienie przez sukę trwa 6 tygodni. Po tym czasie młode są w stanie pobierać inny pokarm, suka odczuwa ból przez ssające szczenięta, co więcej stają się one konkurentami w kwestii zdobywanego pożywienia. Po odstawieniu od piersi szczenięta pozostawione są same sobie, zazwyczaj dzieje się to między 8 a 10 tygodniem ich życia. Psy nie tworzą stałych grup, to co wygląda na stado psów jest najczęściej grupą samców podążających za owulującą samicą. Wolnożyjące psy spotykane są na określonych terytoriach co ma związek z dostępem do pożywienia i wody – okolice ludzkich wiosek czy wysypisk śmieci. Nie tworzą one jednak stad, w rozumieniu stałych relacji hierarchicznych.
Co zatem najczęściej określa się jako zachowania dominacyjne i czy ten termin ma w ogóle rację bytu?
Z tego co zauważyłam najczęściej jako zwierzęta “dominujące” określa się te, które mają skłonność do obrony zasobów. Przyczyny obrony zasobów mogą być różne, często zasobów bronią psy, które musiały walczyć z innymi o dostęp do dóbr takich jak jedzenie, wygodne legowisko czy uwaga człowieka, ale często też psy, które takich strat doświadczały z ręki człowieka (zabieranie psu zabawek, jedzenia, czy wyganianie z kanapy – tu uwaga zwłaszcza na dzieci!).
Czy “dominacja” w ogóle istnieje?
Dominacja na pewno nie jest cechą charakteru, nie jest etykietą, którą możemy jakiemuś psu przykleić. Możemy jej szukać w konkretnych zachowaniach – np dany pies ma tendencję do narzucania innym drogi na spacerach ale już w obliczu zabawy odstępuje zabawek drugiemu, który w tej sytuacji mógłby zostać uznany jako ten dominujący. Psy nie tworzą między sobą liniowej hierarchii. Nie tworzą też takich relacji z ludźmi! Tak czy inaczej to człowiek kontroluje życie domowych czworonogów, decyduje o tym co pies je i kiedy, gdzie wychodzi i kiedy, z kim i kiedy się spotyka. Mamy kontrolę nad całym życiem naszych psów. Zdobywanie pozycji “alfy” zwłaszcza w sposób przemocowy jest zbędne i nieetyczne. Dzisiejsza wiedza na temat zachowań psów daje nam wystarczające argumenty za tym, żeby stawiać na szacunek, poczucie bezpieczeństwa i realizację psich potrzeb w celu osiągnięcia satysfakcjonujących relacji z naszymi psami.
Jeśli chcesz poczytać więcej na ten temat, polecam:
R & L Coppinger, Alan Beck. Czym jest pies? Podstawy ekologii behawioralnej psa domowego.
David Mech, Luigi Boitani: Wolves: Behavior, Ecology and Conservation.
Luigi Boitani, Marco Musiani, Paul C. Paquet: World of Wolves – New Perspectives on Ecology, Behaviour, and Management – Energy, Ecology, and the Environment.
Schenkel’s Classic Wolf Behavior Study Available in English
Jeden komentarz
Pingback: